Tôi quen biết ông đã nhiều năm, nhà báo, nhà văn Thái Duy (Trần Đình Vân ) tác giả Sống như anh nổi tiếng. Có nhiều điều chúng tôi cùng tâm đắc, ấy vậy mà mãi gần đây tôi mới có dịp đến thăm ông tại nhà riêng ở phố Lý Thường Kiệt, Hà Nội.
Nhớ lần ấy, ông ra tận ngõ đón tôi, ngoài 90 tuổi, trông ông vẫn nhanh nhẹn, vẫn hào hứng trò chuyện, vẫn đau đáu những điều mà ông quan tâm. Ông say sưa kể cho tôi nghe những câu chuyện cảm động về Bác Hồ, về chị Quyên , vợ của anh hùng liệt sĩ Nguyễn Văn Trổi, về sự ra đời của cuốn truyện Sống như anh gây chấn động một thời.
Trong cuộc đời làm báo, viết văn, ông đã nhiều lần được gặp Bác. Có hai lần được Bác Hồ tiếp. Khi cuốn truyện Sống như anh của ông được xuất bản, được in hàng triệu cuốn, được dịch ra nhiều thứ tiếng trên thế giới, từ miền Nam, ông và nhà văn Phan Tứ được ra Hà Nội vào phủ chủ tịch gặp Bác Hồ.
Ông kể rằng Bác trò chuyện rất thân tình như người thân trong gia đình, rồi Bác gọi người phục vụ đến và bảo: “Hôm nay tiếp các nhà văn, nhà báo mà không có cà phê sao. Khi người phục vụ mang vào 4 cốc cà phê, Bác ra hiệu còn thiếu một cốc nữa.
Buổi đầu, tôi rất ngạc nhiên vì ngoài Bác ra chỉ có tôi, nhà văn Phan Tứ và một cán bộ nữa. Tôi định thưa với Bác là đủ rồi ạ. Nhưng Bác bảo: Còn chú Hồng chụp ảnh kia kìa. Tôi nhìn quanh, nhìn mãi mới thấy nhà báo, nhiếp ảnh gia Nguyễn Đình Hồng đang đứng ở một gốc xa”.
Bác Hồ trò chuyện thân mật với nhà văn, nhà báo Thái Duy và nhà văn Phan Tứ lúc sinh thời.
“Khi Bác tiễn chúng tôi ra về, tôi rất muốn được chụp một bức ảnh làm kỷ niệm. Tôi dừng lại bên cái ghế đá dưới gốc một cây bàng to ý muốn được chụp ảnh với Bác ở đây. Bác ngước nhìn cây bàng đang mùa quả chín trong phủ chủ tịch, bảo chúng tôi cùng ngồi. Đồng chí bảo vệ vội vàng chạy đến nói: Chỗ này không được đâu thưa Bác, quả bàng đang chín, có thể rụng xuống đầu. Bác cười, nhẹ nhàng bảo: ‘Không sao, chắc gì quả bàng đã rụng, mà có rụng chắc gì đã trúng đầu”.
Có lần tôi được Bác mời ăn nhãn, ăn kẹo. Thú thực, tôi chỉ ngồi nhìn Bác, nghe Bác nói mà quên cả ăn bánh kẹo hoa quả. Lúc ra về, Bác bảo gói nhãn, kẹo mang về cho các cháu. Rồi Bác giúp tôi gói nhãn, kẹo vào chiếc khăn mùi xoa. Tôi mang về chia cho các con làm chúng rất vui.
Khi chị Quyên – vợ anh hùng liệt sĩ Nguyễn Văn Trỗi sang Cu Ba, Bác gửi chủ tịch Phi Đen một món quà nhờ Quyên mang dùm và trao tận tay. Bác gửi một đôi dép cao su thật ý nghĩa. Bác Hồ thật tâm lý, thật tình cảm thật giản dị, chân tình, dù bận trăm công ngàn việc quốc gia vẫn biết cách quan tâm đến từng người. Tôi nghĩ dạy con tốt nhất là kể cho các con tôi nghe những câu chuyện về Bác Hồ, những câu chuyện mà bản thân tôi được tận mắt chứng kiến”, nhà báo Thái Duy tâm sự.
Nhà báo Thái Duy tên thật là Trần Duy Tấn, sinh năm 1926 tại Bắc Giang. Ông còn có một bút danh nổi tiếng nữa là Trần Đình Vân. Cái tên Trần Đình Vân gắn với tên cuốn truyện Sống như anh. Nhiều tác phẩm của ông gắn với các giai đoạn lịch sử cách mạng sôi động của dân tộc như Người tử tù khám lớn (nhà xuất bản tổng hợp TP Hồ Chí Minh 1985), Hải Phòng anh dũng (NXB Văn Học), Đổi mới ở Việt Nam – nhớ lại và suy ngẫm (nhà xuất bản Tri Thức – 2008).
Gần đây là cuốn Khoán chui hay là chết do Nhà xuất bản Trẻ ấn hành năm 2013. Những bài viết trong cuốn sách ngồn ngộn tư liệu sinh động về những người nông dân ở Vĩnh Phú (cũ), Hải Phòng đã mở đầu công cuộc đổi mới khoán chui. Bằng những tư liệu chân thực ông đã chứng minh rằng, công cuộc đổi mới ở nước ta chính là do những người nông dân khởi xướng. Trong một bài phỏng vấn gần đây, ông kiến nghị “Phải dành nhiều tự do hơn nữa cho báo chí chống tham nhũng”.
Thái Duy là nhà văn, nhà báo đầy tâm huyết với nghề, với những sự kiện nóng bỏng tính thời sự ở nước ta. Bao giờ bài viết của ông cũng đi thẳng vào những vấn đề gay cấn nhất mà không hề né tránh sự thật. Ông gắn bó với tờ báo Cứu Quốc (sau này là báo Đại Đoàn Kết) từ 1948-1995.
Suốt mấy tiếng đồng hồ trò chuyện, nhà báo Thái Duy chỉ kể chuyện Bác Hồ. Chuyện ông đã dạy các con mình bằng tấm gương sáng của Bác “Cần kiệm – liêm chính – chí công vô tư”. Chuyện Bác Hồ từ năm 1919, trong một đề xuất lên nghị viện Pháp, Bác đã đề cao “Thượng tôn pháp luật”.
Nhà báo Thái Duy đến bên giá sách lấy cuốn di chúc Bác Hồ đọc cho tôi nghe một câu mà ông cho là “Tiên tri”. Đó là câu nói về cuộc chiến đấu khồng lồ của đất nước chúng ta sau khi thắng các đế quốc to, là cuộc chiến đấu “Chống lại những gì đã cũ kỹ, hư hỏng để tạo ra những cái mới mẻ, tươi tốt” (Trích di chúc của Bác).
Vĩnh biệt ông, một nhà báo, nhà văn, một nhân cách sống hết mình, sáng tạo hết mình vì đất nước.
